تاریخچه برق
تاریخچه ای از پیدایش برق
توماس الوا ادیسون (۱۱ فوریه ۱۸۴۷ - ۱۸ اکتبر ۱۹۳۱) مخترع و بازرگانی آمریکایی بود. او وسایل متعددی را طراحی یا کامل کرد که مهم‌ترین و معروفترین آنها لامپ الکتریکی است.
ادیسون در طول حیات علمی خویش توانست ۲۵۰۰ امتیاز اختراع را در ایالات متحدهٔ آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان به نام خود ثبت کند که رقمی حیرت‌انگیز و باورنکردنی به نظر می‌رسد. واقعیت این است که بیشتر اختراعات وی تکمیل شدهٔ کارهای دانشمندان پیشین بودند و ادیسون کارمندان و متخصصان پرشماری در کنار خود داشت که در پیشبرد تحقیقات و به سرانجام رسانیدن نوآوری‌هایش یاریش می‌کردند. دهنی ذغالی تلفن،ماشین تکثیر، میکروفن، گرامافون، دیکتافون، کینتوسکوپ (نوعی دستگاه نمایش فیلم)، دینام موتور و لاستیک مصنوعی از جمله مواد و وسایلی هستند که بدست ادیسون و همکارانش ابداع یا اصلاح شدند.ادیسون از اولین مخترعانی بود که توانست با موفقیت بسیاری از اختراعات خود را به تولید انبوه برساند.
برق در جهان
اگرچه که الکتریسته به عنوان نتیجه واکنش شیمیایی ای که در یک پیل الکترولیت از زمانی که الساندرو ولتا در سال 1800م این آزمایش را انجام داد، شناخته می شده است، اما تولید آن به این روش گران بوده و هست. در سال 1831م، مایکل فارادی ماشینی ابداع کرد که از حرکت چرخشی تولید الکتریسته می کرد، اما حدود پنجاه سال طول کشید تا این فن آوری از نظر اقتصادی مقرون به صرفه شود. در سال 1878م، توماس ادیسون جایگزین عملی تجاری ای را برای روشنایی های گازی و سیستم های حرارتی ایجاد کرد و به فروش رساند که از الکتریسته جریان مستقیمی استفاده می کرد که بطور منطقه ای تولید و توزیع شده بود، استفاده می کرد. در سیستم جریان مستقیم ادیسون، ایستگاه های تولید توان اضافی می بایست نصب می شدند. بدلیل اینکه ادیسون قادر نبود سیستمی را تولید کند که به ژنراتورهای چندگانه اجازه بدهد که به یکدیگر متصل شوند، گسترش سیستم او نیاز داشت که تمامی ایستگاه های تولید جدید مورد نیاز ساخته شوند.
نیاز به نیروگاه های اضافی ابتدا توسط قانون اهم بیان شده است، به دلیل اینکه تلفات با مربع جریان یا بار و با خود مقاومت متناسب است، بکار بردن کابل های طولانی در سیستم ادیسون به مفهوم داشتن ولتاژهای خطرناک در برخی نقاط یا کابل های بزرگ و گران قیمت و یا هر دوی اینها بود.
نیکولا تسلا که مدت کوتاهی برای ادیسون کار می کرد و تئوری الکتریسته را بگونه ای درک کرده بود که ادیسون درک نکرده بود، سیستم جایگزینی را ابداع کرد که از جریان متناوب استفاده می کرد. تسلا بیان داشت که دو برابر کردن ولتاژ جریان را نصف می کند و منجر به کاهش تلفات به میزان 4/3 می شود و تنها یک سیستم جریان متناوب اجازه انتقال بین سطوح ولتاژ را در قسمت های مختلف آن سیستم ممکن می سازد. او به توسعه و تکمیل تئوری کلی سیستم اش ادامه داد و جایگزین تئوری و عملی ای را برای تمامی ابزارهای جریان مستقیم آن زمان ابداع کرد و ایده های بعدیش را در سال 1887م در 30 حق انحصاری اختراع به ثبت رساند.
در سال 1888م کار تسلا مورد توجه جرج وستینگهاوس که حق انحصاری اختراع یک ترانسفورماتور را در اختیار داشت و یک کارخانه روشنایی را از سال 1886م در گریت بارینگتون، ماساچوست راه اندازی کرده بود، قرار گرفت. اگرچه که سیستم وستینگهاوس می توانست از روشنایی های ادیسون استفاده کند و دارای گرم کننده نیز بود، اما این سیستم دارای موتور نبود. توسط تسلا و اختراع ثبت شده اش، وستینگهاوس یک سیستم قدرت برای یک معدن طلا در تلورید، کلورادو در سال 1891 ساخت که دارای یک ژنراتور آبی 100 اسب بخار(75 کیلو وات) بود که یک موتور 100 اسب بخار (75 کیلو وات) را در آنسوی خط انتقالی به فاصله 5/2 مایل (4 کیلومتر) تغذیه می کرد. سپس در یک قرارداد با جنرال الکتریک که ادیسون مجبور به فروش آن شده بود، شرکت وستینگهاوس اقدام به ساخت یک نیرگاه در نیاگارا فالس کرد که دارای سه ژنراتور تسلای 5000 اسب بخار بود که الکتریسته را به یک کوره ذوب آلومینیوم در نیاگارا ، نیویورک و به شهر بوفالو، نیویورک به فاصله 22 مایل (35 کیلومتر) انتقال می داد. نیروگاه نیاگارا در 20 آوریل 1895م شروع به کار کرد.
تاریخچه ورود برق به ایران
اولین مولدهای برق
در سال 1284 محمد حسین امین الضرب ، از رجال و سرمایه داران معروف ایران ، با خرید مولدی که با زغال سنگ کار می کرد . بخشی از شهر تهران را روشن کرد که بسیاری از آن به عنوان مبدا تاریخی ورود برق به ایران یاد می کنند . با اینکه صد سال از تأسیس صنعت برق در ایران می گذرد هنوز بر خی روستاهای دور افتاده برق ندارند و از چراغ های نفتی برای روشنایی استفاده می کنند .
چراغ پیه سوز ، زنبروی ، موشی ، گردسوز و فانوس ممکن است به عنوان اشیا تاریخی در بسیاری از خانه های ایرانی وجود داشته باشد اما همین چراغ ها سفالی ، فلزی و شیشه ای برای روشنایی منازل ، کوچه ها و معابر شهرها استفاده می شد و بلدیه ( شهرداری ) مسئول روشنایی کوچه ها و معابر بود و چراغچی ها هر شب نردبان به دوش و ظرف نفتی یا روغن گیاهی و حیوانی در دست چراغ های دیوار کوب و فانوس های اویزان بر روی تیرهای چوبی را روشن می کردند .
در برخی مناطق انها موظف بودند در اوایل صبح چراغ ها را خاموش و جمع آوری کنند . اغلب این چراغ ها به علت کوچکی مخزن و کمبود سوخت ، تنها در ساعاتی از شب روشن می ماندند و تا سالها تنها منبع نور کوچه ، خیابان و محله به حساب می امد . هزینه این چراغ های قدیمی کم نور و پر دردسر با روشن شدن چند لامپ در صد و بیست سال پیش کم کم به فراموشی سپرده شدند و به عنوان میراث گذشته در کنج خانه ها جای گرفتند.
اولین مولد برقی که وارد ایران شد تنها سه یا چهار لامپ را روشن می کرد که ناصر الدین شاه در سفر فرنگ با دیدن چراغ های روشن آنجا، آن را وارد کرده بود . این مولد کوچک الکتریکی که در سال1264 خورشیدی در دربار ناصر الدین شاه و تکیه دولت مورد استفاده قرار گرفت ولی به عنوان مبدأ تاریخی ورود برق به ایران مورد توجه قرار نگرفت .
درست بیست سال بعد از ان بود که محمد حسین امین الضرب با مولدی 400 کیلو واتی بخشی از شهر تهران را روشن کرد .
این مولد چندین سال به صورت انحصاری برق مناطقی از تهران را روشن کرد .
این مولد چندین سال به صورت انحصاری برق مناطقی از تهران را تأمین می کرد که تا مدتها منحصر به ساعاتی از شب بود . البته دو سال پیش از این ، حرم امام رضا با 400 لامپ روشن شده بود اما برق ان جنبه عمومی نداشت و به طور اختصاصی برای روشنایی حرم استفاده می شد .
مولد برق حرم امام هشتم شیعیان 12 اسب بخار قدرت داشت و با همت حاج محمد باقر میلانی معروف به ر ضایوف که امتیاز چراغ برق مشهد به او واگذار شده بود با هزینه بالغ بر هشت هزار تومان نصب شده بود .
در زمینه تأمین هزینه این مولد اختلافاتی میان تاریخ نویسان وجود دارد برخی می گویند مظفرالدین شاه هزینه ان را تذمین کرده اما برخی از بازماندگان آقای میلانی معتقدند جد انها تمام هزینه را تذمین کرده است . برخی منابع عقیده دارند در همان سال ها برق به انزلی نیز وارد شده و یک تاجر روسی به نام خوشتاریا ً نخستین لامپ را به شیوه تجاری در ایران روشن کرده است و مردم انزلی از جمله اولین کسانی در ایران بودند که روشنایی برق را دیده اند .
شهر تبریز در شمار اولین شهرهایی بوده که مردمانش زودتر از دیگران برقدار شده اند و " قاسم خان والی ً امتیاز تأسیس کارخانه برق را در سال 1281 به دست آورد که بخشی از خیابان مجیدی را روشن می کرد .
از او شیوه نامه ای باقی مانده که درآن چگونگی استفاده از خدمات برق شرح داده شده است . قدیمی ترین سند ارائه خدمات برق در ایران است . در این شیوه نامه توضیح داده شده که هزینه های سیم کشی ، چراغ هاو برق چگونه از مشترکین دریافت می شود و در چه صورتی برق مشترکین قطع خواهد شد . در سال 1287 نخستین چاه نفت در مسجد سلیمان به نفت رسید و برای انتقال نفت از مسجد سلیمان به پالایشگاه آبادان ، یک نیروگاه بخاری برای راه اندازی تلمبه خانه و روشنایی ساختمان ها ساخته شد که مبدا ورود برق به خوزستان است .
مصارف اولیه برق تنها محدود به چند ساعت از شب برای روشنایی بود و مولدهای اولیه با زغال سنگ ، هیزم و چوب کار می کردند اما به دلیل هزینه بالا بعدها جای خود را به مولدهای دیزلی دادند . معابر و خیابانهایی که اولین بار در شهرها برقدار شدند به خیابان چراغ برق معروفند و مردم این خیابانها را در شهرهایی نظیر تهران . تبریز و مشهد به این نام می شناسند.
ورود برق مانند دیگر پدیده های تازه غرب گاه با مقاومت هایی همراه بود اما برخی مردم نیز برای استفاده ازبرق از همدیگر سبقت می گرفتند.
داستان بیماری سل و ارتباط آن با دود چراغ های نفتی ، روغن سوز و پیه سوز در مشهد خواندنی است .
اولین لامپ ها منازل ثروتمندان و افراد سرشناس شهر ها را روشن می کرد و به همین جهت دیدن لامپ های روشن و تلاش کارگران برای راه اندازی و روشن کردن مولدهای برق در شهرهای مختلف از جمله سرگرمی ها و تفریحات مردم به حساب می آمد .
تا سال ها مولدهای کوچک عمدتاً وابسته به بخش خصوصی بوده و بخشی از نیازهای روشنایی را در ساعاتی از شب تأمین می کردند و افراد ثروتمند شهرها با وارد کردن مولدهایی برق مناطقی از شهر ها را تأمین می نمودند .
